Pieniądz fiducjarny to waluta emitowana przez rząd, niemająca oparcia w dobrach materialnych, takich jak złoto czy srebro. Wartość pieniądza fiducjarnego opiera się na zaufaniu do organu, który go wyemitował. Ściśle mówiąc, wartość ta bierze się z relacji między podażą, popytem i stabilnością emitenta.

Większość współczesnych środków płatniczych w formie pieniądza papierowego to waluty fiducjarne, znane też jako waluty fiat. Wśród najbardziej znanych przykładów pieniądza fiducjarnego można wymienić takie waluty jak dolar amerykański, euro czy złoty polski.

NAJWAŻNIEJSZE PUNKTY:

• Pieniądz fiducjarny to waluta emitowana przez rząd, niemająca oparcia w dobrach materialnych.
• Waluta fiat oddaje większą kontrolę nad gospodarką w ręce banków centralnych, ponieważ to one kontrolują ilość drukowanego pieniądza.
• Większość walut w formie papierowego pieniądza, np. dolar amerykański czy polski złoty, to właśnie waluty fiducjarne.
• Jednym z zagrożeń, jakie wiążą się z walutami fiat jest ryzyko dodruku nadmiernej ilości pieniądza, co prowadzi do hiperinflacji.

Jak działa pieniądz fiducjarny?

Inna nazwa pieniądza fiducjarnego, czyli fiat, pochodzi z łaciny i oznacza niech tak się stanie. Waluty fiat mają wartość tylko dlatego, że gwarantuje ją rząd. Same w sobie nie mają żadnej wartości użytkowej.

Przed pojawieniem się pieniądza fiducjarnego rządy biły monety z cennych kruszców, takich jak srebro czy złoto, albo drukowały papierowe pieniądze, które można było wymienić na określoną wartość danego dobra materialnego. Waluty fiat pod tym względem są niewymienne, chociażby dlatego, że nie mają oparcia w dobrach materialnych.

Jako że pieniądz fiducjarny nie jest powiązany z rezerwami fizycznymi, takimi jak krajowe rezerwy złota lub srebra, grozi mu utrata wartości z powodu inflacji, a w przypadku hiperinflacji pieniądz może nawet stać się całkiem bezwartościowy. Najgorsze przypadki hiperinflacji obserwowano na przykład na Węgrzech, gdzie zaraz po II Wojnie Światowe inflacja potrafiła wzrosnąć dwukrotnie w ciągu jednego dnia.

Mało tego, jeśli ludzie stracą zaufanie do krajowej waluty, pieniądz również straci swoją wartość. To istotny aspekt, który odróżnia pieniądz fiducjarny od walut mających pokrycie w złocie. Takie waluty mają wartość same w sobie z uwagi na popyt na złoto w branży jubilerskiej i zdobniczej, a także w sektorze produkcji urządzeń elektronicznych, komputerów i pojazdów kosmicznych.

Plusy i minusy pieniądza fiducjarnego

Parę słów o plusach pieniądza fiducjarnego

Waluty fiat stały się popularne w XX wieku, częściowo dlatego, że rządy krajowe i banki centralne chciały zabezpieczyć gospodarki przez najgorszymi skutkami cyklu koniunkturalnego. Jako że pieniądz fiducjarny nie jest zasobem skąpym ani stałym, jak złoto, banki centralne mogą kontrolować jego podaż, co z kolei daje im możliwość zarządzania szeregiem zmiennych ekonomicznych, takich jak podaż kredytów, płynność, stopy procentowe czy szybkość obiegu pieniądza.

Pieniądz fiducjarny sprawdza się, jeśli wypełnia role wymagane przez krajową gospodarkę: przechowywanie wartości, wyrażenie wartości innych towarów i usług oraz umożliwienie wymiany. Zapewnia też dobry dochód z tytułu jego emisji, bo jest relatywnie tani w produkcji, szczególnie w porównaniu z walutami mającymi oparcie w dobrach materialnych.

Dla równowagi – słów kilka o minusach

Kryzys finansowy, który rozpoczął się w roku 2007, zrewidował przekonanie, jakoby banki centralne były w stanie zapobiegać poważnym recesjom regulując podaż pieniądza. Waluta powiązana ze złotem, na przykład, jest bardziej stabilna niż pieniądz fiducjarny z uwagi na ograniczoną podaż złota. Waluty fiat otwierają też furtkę do tak zwanych baniek, właśnie ze względu na nieograniczoną podaż.

Pieniądz fiducjarny: przykłady

Wśród przykładów pieniądza fiducjarnego możemy wymienić znane i mniej znane waluty takie jak dolar amerykański, funt brytyjski, euro, jen japoński, złoty polski czy rupia indyjska. Jako że walutę państwową wspiera emitent, czyli rząd, pieniądz ten stanowi zazwyczaj jakąś gwarancję stabilności gospodarczej. Ale jak się okazuje, nie zawsze.

Na początku obecnego tysiąclecia w Zimbabwe ziścił się najgorszy możliwy scenariusz. W odpowiedzi na poważne problemy gospodarcze bank centralny w Zimbabwe uruchomił dodruk pieniądza w zastraszającym tempie, co szybko doprowadziło do hiperinflacji.

Eksperci podają, że w tym czasie waluta straciła aż 99,9% swojej pierwotnej wartości. Ceny rosły jak szalone, a konsumenci nosili reklamówki wypchane pieniędzmi, by móc kupić towary pierwszej potrzeby. Kiedy kryzys sięgnął zenitu, rząd Zimbabwe musiał wyemitował banknot o nominale 100 bilionów dolarów Zimbabwe. Koniec końców do powszechnego użytku weszły waluty obce, które szybko zyskały większą popularność niż waluta rodzima.

Dlaczego pieniądz fiducjarny jest wartościowy?

W przeciwieństwie do pieniędzy powiązanych z dobrami materialnymi, takich jak złote monety czy noty bankowe, które można wymienić na metale szlachetne, waluty fiducjarne opierają się wyłącznie na zaufaniu do rządu, który je wyemitował. Jest o o tyle uzasadnione, że rząd wymaga, by podatki były płacone w walucie fiat, którą oficjalnie emituje. Jako że wszyscy muszą płacić podatki (w przeciwnym wypadku grożą surowe kary), ludzie akceptują wartość pieniądza fiducjarnego. Ta teoria znana jest jako chartalizm i głosi, że początkowy popyt na walutę fiat jest generowany ze względu na jej wyjątkową zdolność do amortyzowania zobowiązań podatkowych.

Dlaczego współczesne gospodarki faworyzują pieniądz fiducjarny?

Przed XX wiekiem większość krajów korzystała z walut opartych na standardzie złota lub na innych dobrach materialnych. W miarę jak rosły skala i znaczenie handlu międzynarodowego, ograniczona ilość złota wydobywanego w kopalniach i przechowywanego w skarbcach banków centralnych nie była w stanie nadążyć za tworzoną na bieżąco nową wartością. Powodowało to poważne zakłócenia działania rynków globalnych i handlu.

Pieniądz fiducjarny zapewnia rządom większą elastyczność w zarządzaniu własną walutą. Pozwala też na kształtowanie polityki pieniężnej i stabilizację rynków globalnych. Dzięki niemu możliwy jest też system rezerw cząstkowych, który pozwala komercyjnym bankom osiąganie zysków poprzez udzielanie kredytów z pewnej części depozytów swoich klientów, podczas gdy jedynie niewielka część tych depozytów jest przechowywana jako gotówka i pozostaje dostępna do wypłaty.

Alternatywy dla pieniądza fiducjarnego

Praktycznie każde państwo na świecie posługuje się pieniądzem fiducjarnym jako prawnym środkiem płatniczym. Choć wciąż można kupić i sprzedać złote monety, są one rzadko używane do codziennych transakcji i są obecnie traktowane raczej jako eksponat kolekcjonerski. W ciągu ostatniej dekady popularność zyskały też kryptowaluty, na przykład Bitcoin, które rzucają wyzwanie inflacyjnej naturze pieniądza fiducjarnego. Jednak mimo rosnącego zainteresowania i adopcji na razie daleko im do statusu pieniądza w tradycyjnym rozumieniu tego słowa.

Podsumowanie

Pieniądz fiducjarny czerpie swoją wartość z podaży i popytu, nie zaś z powiązanego z nim dobra materialnego. Rządy wykorzystują waluty fiat do tworzenia stabilnej gospodarki i ochrony przed górkami i dołkami, stanowiącymi naturalną część cyklu koniunkturalnego. Warto jednak pamiętać, że nadprodukcja pieniądza fiducjarnego grozi inflacją lub nawet hiperinflacją, jeśli podaż pieniądza zaczyna znacząco przewyższać popyt.